Uygurlar şahin süratiyle dolaşan ve hücum eden
akraba- müttefik
Kutluk Bilge kül Kağan
Kuruluş yeri Ötüken, Karabalgasun
Orhun Irmağı kıyısında başkenti Ordu-balık kentini kuran ilk Uygur Kağanı Kutluk Bilge Kül iki yıllık bir hükümdarlıktan sonra 747’de öldü.
Yerine oğlu Moyen-çor(747-759) kağan oldu. Moyen-çor’un etkinliklerini Orhun-Selenga ırmakları arasındaki Şine-usu Gölü yakınında diktirdiği “bengü taş”‘tan izlemek mümkündür.
Moyen-çor Türk soylu boy ve budunları denetimine almıştır.
Moyen-çur, bu savaşta Arap’ları destekleyerek kendisine bağlı olan Karlukları Arap ordusuna yardıma göndermiştir.
Talas Savaşı’nı kaybeden Çin Tarım Havzası’nı boşaltmış ve bu bölgeye Uygurlar yerleşmiştir.
Çin’in yardım istemesi üzerine Moyen-çor Çin İmparatoru’na yardım etmiştir.
Çin seferinden dönüşte getirdiği Maniheist rahiplerle Uygur ülkesinde Maniheizmin yayılmasını sağladı.
Veziri Baga Tarkan tarafından öldürüldü. (Alp Kutluk Bilge)
Alp Kutluk Bilge ve ardılları olan ve neredeyse tamamı Ay Tengri’de kut ya da ülüg bulduklarını belirten adlar taşıyan kağanlar döneminde Tibetliler’in Çin’e baskısı iyice arttı.
Kırgızlar 840 yılında Ötüken’i ele geçirerek Uygur Kağanlığı’nı yıkmıştır.
|
Uygur Devleti yıkıldıktan sonra Uygurların bir bölümü Çin’in kuzeyindeki Kansu bölgesine gelerek burada bir devlet kurdu.
Bu bölgede İpek Yolu’nun işlek bir kenti olan Kansu’ya sahip olmaları Uygurları zenginleştirdi.
Mücadeleci yaşam anlayışını bıraktıklarından askerî bir varlık gösteremeyen Uygurlar, Çin ile iyi ilişkilerde bulundular.
Bunun sonucunda Mani dini etkisini yitirdi ve Uygurlar Budizmi benimsediler.
940 yılında Kitanların, 1226’da Moğolların egemenliğine giren Uygurlar, günümüzde Çin’in kuzey bölgelerinde yaşamaktadırlar.
Yurtlarından göç eden Uygurların bir bölümü Tanrı Dağları çevresine yerleşerek Tur fan merkez olmak üzere bir devlet kurdular (856).
Bu devlet Batı Uygurları, Beş balık Uygurları, Arslan Kağan Uygurları, İdikut Uygurları olarak da anılır.
Yerleşik bir yaşam süren ve Manihaizm dinini benimseyen Turfan Uygurları, kültür ve uygarlık yönünden öteki göçebe Türk topluluklarına göre daha yük sek bir düzeye ulaştılar.
Turfan Uygurları, 11. yüz yıldan başlayarak yaklaşık iki yüz yıl Karahitaylar Devleti’ne bağlı olarak yaşadılar.
Kültür ve uygarlık alanında Moğolları etkileyen Turfan Uygurları, onların Türkleşmesinde önemli rol oynadılar.