Türk İslam Devletleri’nde, devlete ait arazilerden elde edilen bazı vergi ve gelirlerin hizmet ve mal karşılığı olarak komutanlara, askerlere ve devlet memurlarına verilmesine “ikta” denilmektedir.
İkta sahibi kendisine verilen arazinin vergisini toplar elde edilen gelirle geçimini sağlar ve devlet için atlı asker beslerdi.
İkta Sistemi’nin Yararları
Toprak gelirleriyle memur maaşları karşılanmış ve iktalarda savaşa hazır askerler yetiştirilmiştir.
Üretim kontrol altına alınmış böylece hem verim arttırılmış hem de üretimin sürekliliği sağlanmıştır.
Taşrada devlet otoritesi sağlanmıştır.
Göçebe Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesi sağlanmıştır.
Hazineye yük olmadan güçlü bir ordu oluşturulmuştur.
Osmanlı ikta sistemini geliştirerek tımar adını vermiştir. (dirlik)
Has Arazi
Hükümdar ve ailesine ait tarla, bağ, bahçe gibi topraklara Has Arazi denirdi.
Bu toprakların gelirlerinden alınan vergiler doğrudan hazineye aktarılırdı.
Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı.
İkta Arazi
Meliklere, emirlere ve komutanlara yaptıkları, görevlerin karşılığında tahsis edilen topraklardır.
İkta verilenler devletten maaş almazlar, bu toprakların vergi geliriyle geçinirlerdi.
Bu gelirlerin bir kısmı ile de atlı askerlerin masrafları karşılanırdı.
Mülkiyeti devlete ait olan bu topraklar, ikta sahiplerinin ölümlerinden sonra aynı görevleri yerine getirmek şartı ile oğullarına devredilebilirdi.
Mülk Arazi
Mülkiyeti kişiye ait olan topraklardır.
Mülk topraklar satılabilir, devredilebilir ve miras bırakılabilirdi
Vakıf Arazi
Gelirleri hayır kurumlarına ve bilimsel kuruluşlara ayrılan topraklardır.
Sosyal ve dini amaçlar çerçevesinde bağışlanan bu topraklar vakıf arazilerini oluşturmaktadır.
Arazilerden elde edilen gelirlerle hanlar, kervansaraylar, camiler, hastaneler, çeşmeler ve yollar yapılırdı
Haraci Arazi
Gayrimüslim halkın elindeki topraklardır.
Ticarete önem verilmesinin bir sonucu olarak kervan ticareti yaygınlaşmıştır.
Türk-İslam devletlerinde kervansaraylar oldukça fazladır. Ticaret kervanlarının konaklaması için yapılan kervansaraylar sayesinde Türk-İslam devletlerine daha çok tüccar gelmiş ve bu yüzden ticari hayat canlanmıştır.
Vergiler
Şer’i Vergiler
Zekat: 1/40
Öşür: 1/10: Müslüman çiftçilerden alınır.
Haraç: 1/5: Gayrimüslim çiftçilerden alınır.
Cizye: Gayrimüslim erkeklerden askerlik yapmadıklarına karşılık alınan vergidir.
Ağnam: Küçükbaş hayvan yetiştiricilerinden alınan vergidir.