Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi, dönemin başlarında, kaybettiği yerleri geri alma politikası izlemiş fakat başarılı olamamıştır. Bu nedenle Pasarofça Antlaşması’ndan (1718) itibaren savunma politikası izlemeye başlamıştır.
Avrupa karşısında savunma politikası izlenmesi Avrupa’nın üstünlüğünün kabul edildiğinin göstergesidir. Bu nedenle XVIII. yüzyılda gerçekleştirilen ıslahat çalışmalarında Batı örnek alınmıştır.
Avrupa’nın üstünlüğü en çok askeri alanda hissedildiği için ıslahatlar askeri alanda yoğunlaşmıştır.
Bu dönemde ağırlıklı olarak Avusturya, Rusya ve İran’la mücadele edilmiştir.
Fransa zaman zaman dış politikada Osmanlı’ya destek vermiş bu nedenle Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir (I. Mahmut, 1740).
Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi Hükümdarı II.Mustafa,devlet işlerinden elini çekmiş ve vaktinin çoğunu,Edirne’de geçirmeye başlamıştı.Bu yüzden,devlet işleri, Din İşleri’nden sorumlu Şeyh-ül İslam Feyzullah Efendi’nin eline geçmişti. Böylece devlet işlerinde önemli aksamalar olmaya başlamıştı.
Bu arada başkentin İstanbul’dan Edirne’ye taşınacağı söylentilerinin yayılması üzerine,Cebecilerin önderliğinde Yeniçeri’ler isyan ettiler.Bu isyanda, Şeyh-ül İslam Feyzullah Efendi öldürülmüş ve II.Mustafa tahtan indirilerek yerine III.Ahmet geçirilmiştir.
1700’li yıllarda Rusya’nın başında bulunan Rus Çarı I.Petro, Rusya nın güçlenmesi için iki önemli devlet politikası ortaya atmıştı. Bunlar;
a)Baltık Denizi üzerinden Atlas Okyanusu’na açılmak
b)Karadeniz üzerinden Marmara,Ege ve Akdeniz’e açılmak
Bu hedefler doğrultusunda ilk adım olarak Batlık Denizi’ne ulaşmaya çalışmıştır. Ancak bu noktada en önemli engel İsveç Devleti idi.Bu yüzden Ruslar,İsveç’e karşı savaş açmışlardır.Uzun süren savaşlardan birinde Poltova Savaşı’nda Ruslar, İsveç’i yenerler.Ruslara yenilen İsveç Kralı,Osmanlı Devleti’ne sığınır.Onun arkasından gelen Rus Orduları’nın , Osmanlı Toprakları’na girmesi üzerine Osmanlı Devleti,Rusya’ya savaş açar.
Yunanistan’ın güneyinde yaşayan Mora Halkı,başlarında bulunan Venedik İdaresi’n den memnun olmamaları nedeniyle,Osmanlı Devleti’nden yardım istediler.Bunun üzerine,Osmanlı Orduları,Mora’ya hareket etmiş ve Mora’yı almıştır.
Bu durumdan rahatsızlık duyan Avusturya Devleti,Karlofça Antlaşması’nın kendisine tanıdığı Garantör Devlet Hakkı’nı kullanarak,Osmanlı Devleti’ne savaş açmıştır.Yapılan tüm savaşlarda Avusturya’nın başarı göstermesi üzerine,Osmanlı Devleti barış istemek zorunda barış istemek zorunda kalmıştır.
Belgrat dahil, Macaristan’ın büyük bir bölümü Avusturya’ya verilecekti
Mora ve Arnavutluk, Osmanlı Devleti’nde kalacaktı,
Not; Bu antlaşma ile Avrupa’nın üstünlüğü kesin olarak kabul edilmiş ve bu antlaşmadan sonra, Osmanlı Devleti, Lale Devri’ne girmiştir.
1720’li yıllarda İran Devleti’nde ortaya çıkan karışıklıktan istifade etmek isteyen Rusya,İran Devleti’ne saldırınca,Osmanlı Devleti de İran Topraklarına girmiş ancak,Fransa’nın araya girmesi ile savaş olmadan 1724 İSTANBUL ANTLAŞMASI ile sona ermiştir.Bu antlaşma ile İran Devleti’nin kuzeyi Rusya’ya; batısı da Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştır.
İran Devleti,1724 İstanbul Antlaşması ile Osmanlı Devleti’ne bıraktığı yerleri tekrar geri almak amacıyla Osmanlı Devleti’ne savaş açmıştır.Ancak, bu savaşlar her iki taraf açısından bir sonuç elde edilemeyeceği düşüncesiyle 1732 yılında AHMET PAŞA ANTLAŞMASI imzalanmıştır.
1732 yılında imzalanan Ahmet Paşa Antlaşması’ndan sonra başlayan barış dönemi 1746’li yıllarda kısa süreli olarak bozulmuş ve ortaya çıkan savaşlar, 1746 yılında KERDEN (II.KASR-I ŞİRİN) ANTLAŞMASI ile sona ermiştir.
Osmanlı Devleti gerileme dönemi yıllarını fırsat bilen Rusya’nın, Osmanlı Devleti’ne bağlı bir eyalet olan Kırım’a saldırması üzerine Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş açmıştır. Bunun üzerine Avusturya Devleti’de Rusya’nın yanında savaşa girmiştir. Osmanlı Devleti,her iki devlete karşı başarılı mücadeleler vermiştir.Ve Fransa’nın araya girmesi ile Osmanlı Devleti ile Avusturya-Rusya Devletleri arasında 1739 yılında BELGRAT ANTLAŞMASI imzalanmıştır.
1) Pasarofça Antlaşması ile kaybedilen yerler geri alınmıştır.
2) Azak Kalesi, yıkılmak şartıyla Rusya’ya bırakılmıştır.
3) Rusya, Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi bulunduramayacaktı.
4) Rusya, işgal ettiği Kırım’dan çekilecekti.
Not; Osmanlı Devleti’nin Gerileme Dönemi ’nde imzaladığı en kazançlı antlaşmadır. Bu antlaşma ile Karadeniz’in Bir Osmanlı-Türk Denizi olduğu son kez kabul edilmiştir.
Not; Bu antlaşmanın imzalanmasında arabuluculuk görevi üstlenen Fransa’ya evvel den verilmiş olan Kapitülasyonlar,1740 yılında sürekli hale getirilmiştir. (I. Mahmut)
Rusya,Lehistan Devleti’nin iç işlerine karışmıştı.Bunun üzerine Lehistan Devleti’nin, Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi üzerine Osmanlı-Rus Savaşları başlamıştır.
Bu savaş esnasında İngilizlerin yardımıyla Ruslar,1770 yılında Çeşme Yakınlarında bulunan, Osmanlı Donanması’nı yakmışlardır.
Kara savaşlarında arka arkaya Osmanlı Devleti ağır yenilgiler almıştır.
III.Mustafa,kaderinden ölmüş ve yerine I.Abdülhamit geçmiştir.Kendisi, devam eden Osmanlı-Rus Savaşları’nı sona erdirmek amacıyla,Rusya’dan barış istemiş ve 1774 yılında KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI imzalanmıştır.
1-Kırım,bağımsız olacaktı.
2-Azak Kalesi ve Çevresi,Rusya’ya bırakılacaktı.
3-Ruslar,istedikleri yerlerde Elçilikler kurabileceklerdi.
4-Ruslar,Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.
5-Ruslar,Fransızlara verilen Kapitülasyonlardan yararlanabileceklerdi.
6-Ruslar,Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi bulundurabileceklerdi.
7-Osmanlı Devleti,Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti.
8-Rus rahipler, gerek başka halklardan olan insanlar Kudüs ve ziyarete değer olan makamları ziyaret edebilecektir.
9-Eflak ve Boğdan bütün kaleleri kasaba ve köyleri tüm eşyalarıyla Osmanlı’ya geri verilecektir. Ancak Osmanlı bu bölgelerde af ilan edecektir.
Rusya’nın, Kırım’ın iç işlerine karışması üzerine,Osmanlı Devleti ile Rusya Devleti arasında kısa süren bir gerginlik dönemi yaşanmış,ancak,Fransa’nın arabuluculuğu ile her iki devlet arasında 1779 yılında AYNALIKAVAK TENKİHNAMESİ imzalanmıştır.Bu antlaşmaya göre;
1-Kırım, bağımsız kalacaktı
2-Her iki devlet arasında büyük bir problem olan Kırım Hanlığı Seçimi,Rusların tercihleri doğrultusunda olması kabul edilmiştir. (Şahin Giray)
Rusların Kırım’ı işgal etmesi üzerine Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş açmıştır. Bu arada Ruslarla birlikte Osmanlı Devleti’ni parça-lama hususunda ortak hedefleri olan Avusturya Devleti’de,Rusya’-nın yanında savaşa girmiştir.Yapılan tüm savaşlarda Osmanlı Devleti’nin ağır yenilgiler alması üzerine,Osmanlı Hükümdarı I.Abdülhamit,kaderinden ölmüş ve yerine III.Selim geçmiştir. Kendi-si,devam eden bu savaşları sona erdirmek amacıyla,Rusya ve Avusturya’dan barış istemiş ve 1791 yılında Avusturya ile ZİŞTOVİ ANTLAŞMASI ve 1792 yılında da Rusya ile YAŞ ANTLAŞMASI imzalanmıştır.
Not; Osmanlı Devleti, bu antlaşmalardan sonra Dağılma Dönemi’ne girmiştir.
Düzenli fransız birliklerine karşı az sayıda yeniçeri ve yerel memlüklerden oluşan Osmanlı ordusu savaşı kaybetti. Napolyon Kahire’ye girdi.
Amiral Nelson Horatio komutasındaki İngiliz donanması Fransız donanmasını yaktı.
Cezzar Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu (Nizamı Cedit) Napolyon’u yendi.
Not: Osmanlı Rusya’nın yardımıyla Napolyon’un işgalinde olan Yedi Ada’yı geri aldı. Burada bir cumhuriyet kuruldu.
(Bu adalar sonradan İngiltere’ye geçmiş İngiltere de bu adaları Yunanistan’a devretmiştir.)
İngiltere imzalamadığı için yürürlüğe girmedi.
Bu antlaşma ile Fransa Mısır’dan çekilmiş ve kapitülasyonların geçerli olduğu vurgulanmıştır.