– İlk Türk İslam devletleri arasında yer alan Karahanlılar Devleti, Uygurların dağılmasından sonra Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından Doğu ve Batı Türkistan’da kurulmuştur.
– Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
– Başkenti Balasagun’dur.
– Karahanlı hükümdarlarından Satuk Buğra Han’ın etkisiyle Karahanlılar arasında İslamiyet’in yayılması hızlanmış ve Karahanlılar Orta Asya’da ilk Müslüman Türk devleti haline gelmiştir.
– Samanoğulları Devleti’ne 999’da son verdiler. Horasan’ı almak için Gaznelilerle yaptıkları savaşlarda yenildiler.(Nasr Ali Han dönemi).
– En güçlü oldukları dönem Yusuf Kadir Han’dır.
– Türklerin İslamiyet’e geçişlerinde ve Türk kültürüyle İslam kültürünün kaynaşmasında etkili olmuşlardır.
– Yusuf Kadir Han’ın ölmeden önce ülkesini çocukları arasında paylaştırması,
– Çıkan karışıklıklar ve taht kavgaları,
– Karahanlıların 1058’de Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmasıdır.
– Doğu Karahanlılar (başkenti Kaşgar) 1211’de Karahitaylar tarafından
– Batı Karahanlılar (başkenti Semerkant) da 1212’de Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.
– Türkçe’ye önem vermişler ve resmi dil olarak kullanmışlardır.
– Türk dilini ve kültürünü devam ettiren Karahanlılar ilk Türk-İslam eserlerini ortaya koymuşlardır. En önemli eserleri;
Yusuf Has Hacib — Kutadgu Bilig
Kaşgarlı Mahmut — Divan-ı Lügati’t Türk
Ahmet Yesevi —Divan-ı Hikmet
Edip Ahmet Yükneki — Atabetül Hakayık
– Türk-İslam tarihinde ilk medreseleri kurarak eğitime önem vermişlerdir.
– Türk tarihinde ilk kervansarayları (Ribat) kurarak ticareti geliştirmişlerdir.
– Karahanlıların hakim oldukları topraklarda Türkler yaşadıkları için Arapça ve Farsça gelişmemiştir. Karahanlılar yazıda Uygur alfabesini kullanmışlardır.
Gazneliler (963-1187)
– İlk Türk İslam Devletleri arasında yer alan bir başka devlet Gazneliler Devleti, Afganistan’daki Gazne şehrinde Samanoğullarının Herat valisi Alp Tigin tarafından kurulmuştur. Başkenti Gazne’dir.
– İran, Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’a hakim oldular. Gazneliler en parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşamışlardır.
– Sultan Mahmut döneminde Gazneliler, Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek Kuzey Hindistan’a hakim olmuşlar ve burada İslamiyet’i yaymışlardır.
– Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı korudu. Bundan dolayı Abbasi halifesi kendisine “Sultan” unvanını verdi. Böylece tarihte sultan ünvanını ilk kez kullanan kişi Gazneli Mahmut oldu.
– Gazneli Mahmut’un oğlu Mesut 1040’da Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara yenilince Gazneliler Horasan’daki topraklarını kaybederek, Hindistan ve Afganistan’da varlıklarını sürdürmeye çalışmışlardır.
Yıkılış Nedenleri:
– Selçuklularla yapılan Dandanakan Savaşından sonra devletin zayıflamaya başlaması.
– Ülkede iç karışıklıkların çıkması.
– Dandanakan yenilgisi ile zayıflayan Gazneliler toparlanamayarak 1187’de Afgan yerlilerinden olan Gurlular tarafından yıkıldı.
– Gaznelilerin birçok ulusu (Türkler, İranlılar, Hindular, Gurlular) bünyesinde bulundurmaları parçalanmalarında ve yıkılmalarında önemli rol oynamıştır.
– Türkçe ’ye ve Türk kültürüne gereken önemi verememişler, ilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça’yı kullanmışlardır.