İlk Türk Devletleri arasında yer alan Avarlar, Avrupa’ya göç ettiler.
Bayan Han tarafından kurulmuş devlettir.
Kökenleri Juan Juanlar’dır.
İstanbul’u ilk kuşatan Türk devletidir.
Avarlar Avrupa’ya üzengi, koşum takımı, sanatta hayvan üslubunu taşımışlardır.
Göktürk kaynaklarında ise “Apar” adı kullanılmıştır.
Dunlop tarafından kurulmuştur.
Hazar Gölü civarında kurulmuşlardır.
Sasanilerle sık sık savaşmışlardır.
Bizans – İran savaşında, Sasaniler’e karşı Bizans’ı tuttular.
İslâm’ın doğuşundan sonra Arap saldırıları, Azerbaycan’a kadar yayıldı.
Bu dönemde İstanbul’u kuşattılar.
Hazarlar Bizans’a yardım ettiler.
Bu durum Emeviler ile Hazarlar arasını açtı ve ileride Belencer Savaşına yol açtı.
Hazar hakanı ve yakınları Musevî dinine girdiler.
Hazarlar Rus, Selçuklu ve Kıpçak saldırıları sonucu zayıfladı.
Hazarlarda İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilik dinleri vardı.
Bu dönemde 3 farklı din bir arada yaşadığı için ‘Barış Çağı’ da denir.
Hazarlar Müslüman Araplar ile mücadele ederek İslamiyet’in Kafkaslara girmesini geciktirmişlerdir. Ayrıca bu mücadeleler tarihte Türklerin Müslüman Araplarla ilk münasebetidir. (Dört Halife Dönemi)
Kubrat Han dağınık kavimleri Büyük Bulgar Devleti’nin içinde birleştirmiştir.
Sonradan diğer bir Türk olan Hazarlar bu devleti mağlup edince halkın bir kısmını ayırıp göç etmişlerdir.
Kuzeye göç edenler İdil Bulgarları (Volga Bulgarları) devletini kurmuştur.
Güneybatıya gidenler, Tuna Bulgarları devletini kurmuşlardır.(Asparuh Han)
Tuna Bulgarları Krum Han zamanında İstanbul’u kuşatmışlardır. Ayrıca Krum Han’ın bugünkü Bulgaristan sınırlarında bulunan Şumnu kentinde 40 metre boyutunda at üzerinde temsil edildiği bir kaya kabartması ve kitabesi vardır.
Asparuh Han’ın devleti, Bizans hariç tüm Balkan yarımadasını içine almıştır.
Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı, İdil Bulgarları ise İslâmî kabul etmişlerdir. (Boris Han)
İtil Bulgarlarının kurduğu Bulgar ve Suvar şehirleri Bizanslılar ve Müslümanlarla yapılan ticaret sayesinde çok gelişmiş ve zenginleşmişlerdi
Bulgar tüccarların Hazar ülkesinde, Müslüman tüccarlarla karşılaşmaları, itil Bulgarlarının X. yüzyılda İslam dinini benimsemelerinde etkili olmuştur. (Almış Han)
Bulgarlar Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk devletidir.
IX. asır Tuna bulgarları’ndan kalan ve Omurtag Han (814- 831) tarafından babası Krum Han (803-814) adına yaptırılan Madara Kaya kabartması Bulgaristan’ın Kuzey Doğusunda (Şumnu’nun doğusu) , Madadara kasabası yakınlarında bulunmakt a ve 80 m. yüksekliğinde olup 40 metre karelik bir alanı kaplamaktadır.Kayanın ancak 23 m.lik ilk kısmı işlenmiş, üzerinde ise süvari figürü ile Grekçe harflerle yazılmış olan kitabeler yer almaktadır.
Macar Türkolog Rásonyi, Macarların kökeni ile ilgili şunları söylemiştir: “Türkler Macar’ların babası, Fin-Ugorlar ise anasıdır
Bizanslılar Macar devletini Batı Türkiye olarak adlandırmışlardır.
Macar kabileleri X. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul ettiler. (Etien)
Dünyada ilk Türkoloji enstitüsünü kurmuşlardır. İlk Türkoloji enstitüsü Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de açılmıştır. (1870)
Bu devlet, 955 yılında Germenler tarafından yıkılmıştır.
Başlarında askerî ve idari yönetici atabek denen beyleri var olmuştur.
Kumanların çoğu Tengricilik adlı dine mensup olmuşlardır.
Doğuda kalan Kumanlar ise İslam’ı kabul etmişlerdir.
Balkanlarda bulunan Kumanlar, Bizans’a asker olmuşlardır.
Bir dönem Bizans ile anlaşmazlığa düştükleri için kuşatma başlattılar.
Ancak Bizans’ın Peçeneklerle anlaşmasıyla başarısız olarak Balkanlara dağıldılar.
Altınorda devletinin temelini atmışlardır.
İgor destanı Rus- Kıpçak mücadelesini anlatır.
Kıpçakların Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut hikâyelerine konu olmuştur.
Latin harfleriyle yazılan ilk Türkçe eserdir.
Hıristiyanlığı Kıpçak Türklerine yaymak için yazılmıştır.
İtalyanlar ve Almanlar tarafından iki bölüm halinde derlenmiştir.
Tarihte etkin olmuş ama devlet kuramamış Türk halklarından birisidir.
Zamanla Hıristiyanlığı kabul eden Peçenekler, Avrupa halkları arasında erimiştir.
1071 Malazgirt Savaşı’nda Büyük Selçukluya karşı Bizans tarafında yer aldılar.
Sonradan Büyük Selçuklu tarafına geçen Peçenekler, Büyük Selçukluların bu savaşı kazanmalarında önemli rol oynamışlardır.
Bizans’la yaptıkları Meriç Savaşı’nı kaybederek ağır yenilgi almışlardır.
Kıpçaklarla Lavinyon Muharebesi’ni yapmışlar ve mağlup olmuşlardır.
Bizans tarafından diğer Türk devletleri ne karşı tampon oluşturulmak için iç Anadolu’ya yerleştirilen Peçenekler, burada Müslümanlığı kabul etmişlerdir.
Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti arasında 1071 yılında meydana gelen Malazgirt Savaşı’nda, Bizans ordusunda görev yapan Peçenekler karşı tarafın Türk olduğunu anlayınca taraf değiştirmişler ve savaşı Selçukluların kazanmasında etkili olmuşlardır.
Türk Devletleri içinde önemli olan Oğuzlardan ilk bahseden Kaşgarlı Mahmut’tur.
Müslüman Oğuzlara Türkmen Hiristiyanlara Uz denirdi.
Oğuzlar tarih sahnesinde en çok etkili olan Türk boyudur.
Avrupa’ya göç eden Oğuzlar Bizans tarafından Uzlar olarak adlandırılmıştır.
Uzlar Peçenekler gibi Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlardır.
Günümüzde Türk Devletleri nüfusunun çoğunluğu Oğuz boyundandır.
Oğuzlar, Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Irak ve Balkanlarda yaşayan Türklerin atası sayılmaktadırlar.
Dede korkut hikayeleri oğuzlara aittir ancak yazıya Ak Hunlar tarafından geçirilmiştir.,
Uzlar da Peçenekler gibi Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlar ve Malazgirt Savaşı’nda Selçuklu safına geçmişlerdir.
Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyine yerleştiler.
Hükümdar Balak idaresinde büyük zaferler kazandılar.
Bizans’a karşı Sasaniler ile anlaştılar.
Sonradan Kafkasları aşarak Anadolu’ya geldiler.
Kayseri, Ankara ve Konya dolaylarına kadar ilerlediler.
Balak Han’dan sonra yerine eşi Boğarık Hatun geçti.
Boğarık Hatun, Sabir ordusunu yönetiyordu.
Sibirya adı Sabarlardan kalmıştır. Önceleri yalnız Sabar yurtlarına verilen bir isimken daha sonra bütün kuzey Asya için kullanılmıştır.
Türgişler, Isık Gölü civarında devlet kurdular.
Emevilerin Asya içlerine ilerlemesi, Türgişler için tehdit oluşturmaktaydı.
Emevileri yenen Türgişler, Maveraünnehir’e İslamın yayılışını geciktirdiler. (Vakatüş Şib Savaşı)
Karahanlıların tesiriyle İslam dinini kabul ettiler.
Moğol hâkimiyetine giren ilk Türk halkı oldular.
Manas Destanı Kırgız Türklerinin millî destanıdır.
751 yılında hem Asya için hem Türk tarihi için dönüm noktası niteliğinde bir gelişme meydana geldi ve Talaş Savaşı yaşandı.
Bu savaş Türkler ile Müslümanlar arasındaki ilk temas olmuştur.
Talas Zaferi ile Türklerin intikamı alındı.
Çin, Türk coğrafyasından uzaklaştırıldı.
Türkler İslamiyet ile tanıştı.
Böylelikle Karluklar İslamiyet ile tanışan ilk Türk toplumu oldular.